Peyzaj mimarisi tarihi, insanlığın göçebe yaşamı terk edip yerleşik düzene geçmesiyle başlar. Toprağa bağlanıp, tarımı bir geçim kaynağı olarak seçen insanlar, ilk bahçe örneklerini ortaya çıkarır. Günümüzden yaklaşık 11.000 yıl öncesine dayanan bu tarih, Mezopotamya, Mısır, İran, Eski Yunan ve Eski Roma’da ayrı izler bırakır.
Eski Dönem Uygarlıklarında Peyzaj Mimarisi Tarihi
Mezopotamya’da Peyzaj Mimarisi: Mezopotamya’da bahçelerin en muhteşemlerine Babilliler döneminde rastlanır. Babil’deki Kraliyet Sarayı’nda yapılmış olan bu bahçeler, bir dizi teras üzerine kurulu çatı bahçeleridir. Bahçeler, revaklar ve kemerli duvarlar üzerinde yükselen teraslardan oluşur. Terasların üstü taş balkonlarla kaplıdır. Balkonlarda sulama yapılırken teraslardan sızıntı olmaması için zemin saz, zift gibi çeşitli maddelerden oluşan tabakalarla örtülmüştür. Babil’in Asma Bahçeleri olarak nitelendirilen bu eser günümüzde Dünya’nın Yedi Harikası’ndan biri olarak bilinmektedir.
Mısır’da Peyzaj Mimarisi: Mısır’da bahçeler, papirüslere ve duvarlara resmedilecek kadar önem kazanır. Özellikle mabet bahçeleri ve zengin Mısırlılar’a ait evlerin bahçeleri yaklaşık 10.000 m uzunluğu bulur. Kare şeklindeki bu alanlara genellikle palmiye, incir ve akasyalar yerleştirilmiştir. Suyu, Nil Nehri’nden gelen geniş ve derin havuzlar yapılmış, bu havuzlar hükümdar ve yakınlarının kayıklarla dolaşabileceği ve banyo yapabileceği nitelikte tasarlanmıştır.
Rönesans ile Peyzaj Mimarisi: Rönesans bahçeleri, tepenin en hakim noktalarına yerleştirilmiştir. Bina ile bahçe gerek ölçü gerek mimari yönden tam bir ahenk içerisinde tasarlanmıştır. Bahçelerde daha çok servi, fıstık çamı, defne, şimşir citrus türleri, yeşil meşeler gibi mimari formlu yeşil bitki türleri kullanılmıştır. Bu bitkiler budanarak duvar haline getirilmiş ya da çeşitli hayvan figürleri ve geometrik şekiller oluşturulmuştur. Yeşilin çeşitli tonlarıyla bahçede renk farkı yaratılmıştır. 1503-1573 yıllarında en parlak devrini yaşayan İtalyan rönesansının bahçe sanatı, daha sonra biçim değiştirerek yerini Barok bahçe sanatına bırakmıştır.
Barok devri veya Fransız bahçe stili 18. asrın ilk yarısında sanat hareketlerinin merkezi olan Fransa, Versay bahçeleri ile mekan algısını sonsuzluğa eriştirmiştir. Formal hale gelen bahçe anlayışına göre;
a) Bahçenin esas çizgileri mümkün olduğunca sade olmalı, teferruat detaylarda olmalıdır. b) Planda birlik olmalıdır. c) Bahçe, bayram ve diğer çeşit eğlencelere uygun açık ve çok geniş tutulmalıdır. d) Bahçenin esas kısmı açık olmalı ve bu açık kısım, kapalı özel bahçelerle çevrilmelidir. e) Çeşme, fıskiye ve havuz sayısı fazla tutulmalıdır.
İran’da Peyzaj Mimarisi Kurak ve sıcak İran steplerinde gölgeye, suya, yeşile duyulan özlem paradise denilen cennet bahçelerinin oluşumuna yol açar. İslami dönemden sonra bahçelerde kullanılan ağaç ve çiçeklerin seçiminde kısmen dini inançların etkisi görülmeye başlanır. Mesela, bahçede servi ağaçları ölümü ve yalnızlığı; çiçekli erik, badem ve kiraz ağaçları ümidi, neşeyi ve hayatı; kokulu gül ve yaseminler ise cennetten bir köşeyi ifade etmek için kullanılmıştır. İslam bahçe anlayışı M.S. 9 ve 13. yy’da Endülüs Emevileri vasıtası ile İspanya’ya daha sonra tüm Avrupa’ya girmiştir.
Uzak Doğuda Peyzaj Mimarisi Çin imparatorluk saray bahçelerinin en belirgin özelliği, büyüklüklerine rağmen gizliliğe verilen önemdir. Bahçeler, kayalıkları, tepeleri, gölleri ve akarsuları ile küçültülmüş bir doğa parçası olarak şekillenmiştir. Su tesislerinin üzerinde köprüler yer almaktadır. Avlular, yüksek taş veya sıva kaplı duvarlarla çevrilmişlerdir. Bu duvarların esas işlevi, gizlilikten çok bitkilerin yaprak ve dallarının gölge oyunlarına fon oluşturmaktır. Zemin döşemesi olarak taş, çakıl ve mozaik ile çim bitkisi kullanılmıştır. Japon bahçelerinde su, köprüler, çardaklar, taşlar, taş kandiller, bahçe pagodaları, bitkiler, kuşatma elemanları ile adım taşları ve kaldırım taşları Japon bahçe öğelerini oluşturmaktadır.
Eski Roma’da Peyzaj Mimarisi Roma mimarisinde imparatorluğun gücü, yapıların büyüklüğüyle simgelenir. Roma bahçelerinde taş-su birliği içerisinde mermer masalar, küçük heykeller oldukça sık kullanılır. Bahçeler, dikdörtgen veya karelere bölünmüş kanal şeklindeki havuzlarla süslenmiştir. Mermer veya demirden yapılmış pergolalar, vazolar, bronz ve heykeller simetrik bir düzende yerleştirilmiştir.
Peyzaj Mimarisi Tarihinde Mesleki Gelişmeler
Geçmişten günümüze birbirini takip eden yıllarda iyi planlanmış ve iyi dizayn edilmiş şehir çevreleri ve konutlar daha çok önem kazanmaya başlar. Yavaş yavaş gelişen ve meslek halini alan bahçe tasarımının ilk öncüleri Olmsted, Vaux ve Horace Cleveland şehir planlama hareketinde ilk yerlerini almışlardır. 1899 yılında “Amerikan toplumunun Bahçe Düzenleme Mimarları”nı 11 kişiyle kurarak bu alanda ilk mesleki topluluğu bir araya getirirler.
Evim Evim Güzel Evim. Bahçem Benim Cennetim. Günümüze baktığımızda ise, 1974 yılında Türkiye’de kurulan Cem Botanik, bahçe yapısına A plus anlayışı getirir. Gücü ve huzuru en modern şekliyle evlerde sembolize etmenin etkileyici yollarını sergiler.
